Zachowek jest to roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej, które przysługuje najbliższym po osobie zmarłej w sytuacji gdy osoby te zostaną pominięte przy dziedziczeniu.

Komu należy się zachowek

Do kręgu osób uprawnionych do zachowku zgodnie z art. 991 §1 kodeksu cywilnego należą jedynie zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), małżonkowie i rodzice. Zachowek nie należy się innym członkom rodziny. Wyżej wymienionym osobo przysługuje zachowek pod warunkiem, że byłyby powołane do spadku z mocy ustawy. Rodzicom będzie przysługiwał zachowek tylko w sytuacji gdy zmarła osoba nie miała w chwili śmierci zstępnych. Małżonkowie nie będzie przysługiwał zachowek jeżeli została orzeczona separacja wyrokiem sądu.

Zachowek przy dziedziczeniu ustawowym i testamentowym

Jak rozumieć to, że ktoś został pominięty przy dziedziczeniu? Oznacza to, że spadkodawca zmienił sposób nabycia spadku po nim w ten sposób, że osoby uprawnione do spadku z ustawy zostały spadku pozbawione na mocy pozostawionego testamentu. Np. po śmierci ojca uprawnione do dziedziczenia spadku było dwoje dzieci i żona, ojciec zostawił testament w którym do spadku powołał żonę, dzieci zostały pominięte i będą uprawnione do zachowku.

UWAGA! Zachowek może należeć się również gdy ma miejsce dziedziczenie ustawowe, wtedy gdy spadkodawca za życia dokonał rozporządzeń swoim majątkiem w ten sposób, że nie zostawił żadnego spadku.

Jak obliczyć wysokość zachowku

Sposób wyliczenia kwoty przysługującego zachowku został określony w kodeksie cywilnym.  Generalną zasadą jest, że wysokość zachowku wynosi połowę udziału spadkowego, który przypadałby spadkobiercy, gdyby dziedziczył on na podstawie ustawy. W sytuacji gdy osobą, której przysługuje zachowek jest małoletni bądź osoba całkowicie niezdolna do pracy wysokość zachowku wynosi 2/3 udziału spadkowego. Aby obliczyć wysokość zachowku najpierw musimy obliczyć ile wynosi udział spadkowy.

Wygląda to w ten sposób: udział spadkowy małżonka i dwójki dzieci, którym przysługuje spadek zgodnie z ustawą wynosiłby 1/3, zachowek wynosi połowę tego udziału, czyli 1/6.

Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się  także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

Darowizn dokonanych więcej niż przed dziesięciu laty nie dolicza się do spadku tylko wówczas, gdy zostały dokonane na rzecz „osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku”. W konsekwencji, darowizny dokonane na rzecz spadkobierców albo osób uprawnionych do zachowku podlegają doliczeniu do spadku niezależnie od tego, kiedy zostały dokonane.

Gdy ustalimy już swój udział w spadku musimy ustalić co stanowi substrat zachowku (wartość masy spadkowej – art. 993-995 k.c.) Sposób obliczenia substratu zachowku polega na ustaleniu czystej wartości spadku. Składa się na nią wartość stanu czynnego spadku, od której należy odjąć wartość stanu biernego, czyli długów spadkowych, przy czym wartość darowizny jako substratu obliczenia zachowku winna być ustalona na dzień orzekania.

Gdy znamy już swój udział w spadku oraz wartość substratu masy spadkowej dokonujemy wyliczenia wysokości zachowku.

Np. ustaliliśmy, że spadkodawca pozostawił spadek, którego czysta wartość wynosi 300.000,00 zł. Twój udział w spadku wynosi 1/3, a wysokość zachowku połowę udziału.

300.000,00 zł x 1/6= 50.000,00 zł.

Wysokość zachowku będzie wynosiła 50.000,00 zł.

Czasami do substratu zachowku trzeba doliczyć darowizny, które zostały dokonane za życia spadkodawcy.

Jeśli obliczenie wysokości zachowku przysparza problemy warto zwrócić się o pomoc do fachowca.

Pozew o zachowek

Jeśli osoba zobowiązana do zapłaty zachowku nie wyrazi chęci na dobrowolne uiszczenie kwoty zachowku lub nie uda się dojść do porozumienia w zakresie wysokości zachowku należy skierować pozew do Sądu.

Pozew składamy w Sądzie właściwym miejscowo według ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.  Sprawy o zachowek rozpatrują Sądy Rejonowe gdy wysokość żądanej kwoty nie przekracza kwoty 75.000 zł, a gdy kwota ta jest wyższa Sądy Okręgowe.

Od pozwu o zachowek należy uiścić opłatę sądową, która wynosi 5% od kwoty dochodzonej kwoty zachowku.

Przedawnienie

Zachowek jest prawem majątkowym i ulega przedawnieniu po 5 latach licząc od ogłoszenia testamentu, a gdy zobowiązanym do zaspokojenia roszczenia o zachowek jest zapisobierca windykacyjny bądź obdarowany wówczas termin ten liczymy od otwarcia spadku (tj. od daty śmierci spadkodawcy). Wcześniej tj. do 23 października 2011r. termin przedawnienia wynosił 3 lata.

*****

Poczytaj więcej o:

• Przedawnieniu zachowku
• Darowiźnie a zachowku
• Wzorach pism dotyczących zachowku